1.
Tôi đưa anh đến gặp Đoan Trang và Mẹ ở quán Q, tại góc đường Brookhurst và McFadden. Anh em trò chuyện khá lâu, nhưng buổi đó, câu chuyện ấn tượng nhất vẫn là “về hay ở”. Khi Trang hỏi ý kiến của Huy Đức về việc này, tôi nghe anh trả lời, đại ý là Trang nên trở về Việt Nam, cho dù cả Trang và anh đều thừa biết hậu quả! Theo Huy Đức, nếu chọn ở lại, trong nhiều ý nghĩa cũng giống như một cuộc trốn chạy, không dám đối diện với sự thật. Trong trường hợp của Huy Đức hay Đoan Trang, những gì anh em đã từng nói và viết trước đó, sẽ trở nên vô nghĩa.
Mẹ của Trang ngồi bên cạnh chăm chú nghe những người bạn trẻ trò chuyện, ánh mắt bà hiện rõ nỗi đau đớn. Cho đến khi Trang quay sang hỏi mẹ, bà không giấu nổi sự xúc động. Nhưng lúc này, tôi mới nhận ra rằng ẩn sâu trong thân hình khắc khổ của bà là một nguồn nhựa sống mãnh liệt, nuôi dưỡng ngọn lửa nhiệt huyết trong lòng Trang. Bà nói, trước sau mình luôn ủng hộ mọi quyết định của con, cho dù… “Cho dù…,” khoảnh khắc ấy, câu nói đứt quãng của bà khiến tôi vẫn còn cảm giác tê tái mỗi khi nhớ lại.
2.
Năm Huy Đức hoàn thành xong “Bên Thắng Cuộc” và chương trình học bổng của Đại học Harvard, anh chuẩn bị trở về nước. Trước đó một đêm, anh về nhà tôi trong tâm trạng buồn bã. Tôi cố gắng tạo bầu không khí tự nhiên bằng cách rủ anh khui chai rượu đỏ để hai anh em ngồi hàn huyên trước ngày tạm biệt. Anh uống nhiều hơn bình thường, và mở bản nhạc quê hương quen thuộc mà anh yêu thích, “Khúc Hát Sông Quê”. Tôi đếm được anh nghe đi, nghe lại bản nhạc đến mười bốn lần. Anh nói: “Tao sắp về rồi mà sao tao vẫn thấy nhớ nhà quá!”
Làm sao mà không nhớ nhà được, khi Huy Đức chuẩn bị trở về để vào tù. Cũng giống như Đoan Trang trước đó, về nhà để vào tù, và có khi phải chịu thiệt mạng.
Bấy giờ nhiều cuộc điện thoại từ khắp nơi đổ dồn khuyên anh không nên trở về, trong đó có cả những nhân vật cán bộ cao cấp của Nhà nước, vì có tình cảm riêng với Huy Đức nên đã báo tin dữ và khuyên anh ở lại.
Về hay ở!? Trong trường hợp này của Huy Đức, tôi hiểu rằng dù ý chí và tinh thần có cứng cỏi đến đâu, thì đây chính là lúc anh đang đối diện với nhận thức về hiểm nguy dưới một chế độ mà những đòn thù không chỉ dành cho những nhân vật đối lập, mà còn từ những thế lực quyền bính chính trị, vốn không phân thắng bại, dai dẳng và tạo ra biết bao cuộc dâu bể Việt Nam ngậm ngùi.
Tác giảm Nhà báo Đoan Trang, Mẹ của Đoan Trang và nhà báo Huy Đức
3.
Hôm anh ra sân bay để trở về, buổi sáng anh đi chào tạm biệt bạn bè ở Nam Cali, nhưng chưa được bao lâu thì gọi: “Thôi, mày chở tao lên Hollywood chơi cho biết, trước khi về lại Việt Nam.” Tôi vội vàng lái xe đến đón anh ở cửa sau của một tòa soạn báo Việt ngữ. Trên đường đi, hai anh em chẳng nói gì thêm, anh ngả lưng ngủ thiếp cho đến khi tới nơi. Đi để mà đi, đi trên con đường vô định – điều này có thể là với chúng ta, nhưng với những người như Huy Đức, Đoan Trang, và nhiều anh em tranh đấu khác, đó luôn là một “Con Đường Việt Nam” lý tưởng. Nhưng lúc này, chuyến đi còn mang ý nghĩa để tránh những cuộc gặp gỡ cuối cùng, tránh cả những người bạn thân nhất, thương anh nhất, những người đã khuyên anh ở lại.Nhưng với Huy Đức, điều đó là không thể. Làm sao để giải thích được nghịch lý hiện sinh này?Trong số những người khuyên anh, tôi nghe được là có cả những giáo sư từ Đại học Harvard. Nhưng điều mà họ nhận được từ Huy Đức là một câu nói vừa đủ để cảm kích, nhưng cũng đủ để khiến lòng quặn thắt: “Các anh không cần làm gì cho tôi khi tôi bị bắt. Nếu có, xin hãy làm điều tốt nhất có thể để vận động cho tự do, nhân quyền và sự phát triển tốt đẹp cho đất nước tôi…”Viên chức cao cấp nào đó từ quê nhà vẫn liên tục gọi, kiên nhẫn khuyên anh. Nhưng Huy Đức quay sang nói với tôi: “Thôi, tao tắt điện thoại đây mày ạ…”. Anh thực sự tắt máy, như thể anh đã sẵn sàng ném mình vào nhà tù từ khoảnh khắc ấy.4.
So với đêm qua, khuôn mặt anh lúc này hiện rõ sự kiên định. Anh đùa một cách tự nhiên khi Xuân đã giặt xong vài bộ đồ ít ỏi mà anh thường mặc, để anh xếp vào túi xách mang theo. Anh nói: “Thôi, về đó thế nào người ta cũng phát cho tao mấy bộ mới…” Anh thoáng cười khi nói câu đó, nhưng cái cười ấy chỉ càng làm lòng tôi thêm nặng trĩu. Tôi quay lưng vội vào phòng, không muốn để anh thấy mình… khóc.
Hôm anh ra sân bay để trở về, buổi sáng anh đi chào tạm biệt bạn bè ở Nam Cali, nhưng chưa được bao lâu thì gọi: “Thôi, mày chở tao lên Hollywood chơi cho biết, trước khi về lại Việt Nam.” Tôi vội vàng lái xe đến đón anh ở cửa sau của một tòa soạn báo Việt ngữ. Trên đường đi, hai anh em chẳng nói gì thêm, anh ngả lưng ngủ thiếp cho đến khi tới nơi. Đi để mà đi, đi trên con đường vô định – điều này có thể là với chúng ta, nhưng với những người như Huy Đức, Đoan Trang, và nhiều anh em tranh đấu khác, đó luôn là một “Con Đường Việt Nam” lý tưởng. Nhưng lúc này, chuyến đi còn mang ý nghĩa để tránh những cuộc gặp gỡ cuối cùng, tránh cả những người bạn thân nhất, thương anh nhất, những người đã khuyên anh ở lại.Nhưng với Huy Đức, điều đó là không thể. Làm sao để giải thích được nghịch lý hiện sinh này?Trong số những người khuyên anh, tôi nghe được là có cả những giáo sư từ Đại học Harvard. Nhưng điều mà họ nhận được từ Huy Đức là một câu nói vừa đủ để cảm kích, nhưng cũng đủ để khiến lòng quặn thắt: “Các anh không cần làm gì cho tôi khi tôi bị bắt. Nếu có, xin hãy làm điều tốt nhất có thể để vận động cho tự do, nhân quyền và sự phát triển tốt đẹp cho đất nước tôi…”Viên chức cao cấp nào đó từ quê nhà vẫn liên tục gọi, kiên nhẫn khuyên anh. Nhưng Huy Đức quay sang nói với tôi: “Thôi, tao tắt điện thoại đây mày ạ…”. Anh thực sự tắt máy, như thể anh đã sẵn sàng ném mình vào nhà tù từ khoảnh khắc ấy.4.
So với đêm qua, khuôn mặt anh lúc này hiện rõ sự kiên định. Anh đùa một cách tự nhiên khi Xuân đã giặt xong vài bộ đồ ít ỏi mà anh thường mặc, để anh xếp vào túi xách mang theo. Anh nói: “Thôi, về đó thế nào người ta cũng phát cho tao mấy bộ mới…” Anh thoáng cười khi nói câu đó, nhưng cái cười ấy chỉ càng làm lòng tôi thêm nặng trĩu. Tôi quay lưng vội vào phòng, không muốn để anh thấy mình… khóc.
Sau khi anh đi, tôi giữ nguyên chiếc giường hơi và đồ đạc của anh tại nhà thêm vài tuần nữa, để căn nhà không bỗng dưng trở nên trống trải đến ngột ngạt. Nhiều hôm, Xuân về sau giờ làm, bước vào căn nhà rồi ngồi bệt ngay cửa mà khóc, nhắc anh Huy Đức!
Những gì mà Đức để lại không chỉ là ký ức về những cuộc đối thoại, những kỷ niệm, mà còn là những bài học quý giá về tình bạn, về cách đối đãi trong cuộc đời đầy nghi ngộ và bất an này:
– “Cái gì mày làm với người khác thì không cần nói với tao, và ngược lại, cái gì mày làm với tao thì không nên nói với người khác;
– Nguyên tắc của tao là không chống đối hay bút chiến với những người cùng đang đấu tranh cho Việt Nam, dù anh em họ có không hiểu tao, ghét tao như thế nào”.
Ừ, có mấy ai chịu tội thay cho mình!
Chốn bụi, 25 tháng Chín, 2024
_________________________
(Nhân dịp ký nghị thư yêu cầu Nhà nước Cộng sản thả tự do cho nhà báo Huy Đức: https://www.change.org/…/ki%E1%BA%BFn-ngh%E1%BB%8B-tr…)
Uyên Nguyên 