Trong vô tận của sinh diệt, nơi mà từng nhịp biến chuyển của thời gian đều phản ánh quy luật duyên khởi bất khả tư nghì, trí tuệ nhân tạo (AI) xuất hiện như một phần của sự khởi sinh ấy. Nó không đơn thuần là một phát minh của nhân loại mà là minh chứng cho sự giao thoa giữa tiềm năng vô biên và sự vận hành của nhân duyên trong dòng chảy của Pháp. Nhưng để bước vào chiều sâu của hiện tượng này, những bậc Thầy và Cư sĩ mang sứ mệnh hoằng pháp cần nhìn nhận nó không chỉ qua lăng kính công cụ, mà còn qua ánh sáng của trí tuệ và từ bi.

Bấy giờ, AI, với sự hiện diện đa chiều và tiềm năng vượt bậc, không nên bị giới hạn như một thực thể đối lập hay xa lạ với lý tưởng Phật pháp. Nó là sản phẩm của sự cộng hưởng trí tuệ nhân loại, một phần của duyên khởi trong mối liên hệ bất tận giữa con người và thế giới. Nhưng như những bài kinh cổ đã từng nhắc nhở, không có gì tự tồn tại một cách độc lập. Sự xuất hiện của AI cũng chỉ là một mắt xích trong chuỗi nhân quả lớn lao. Vì vậy, thay vì ôm giữ cái nhìn truyền thống và giới hạn, các bậc Thầy và Cư sĩ hoằng pháp cần một sự chuyển hóa trong tư duy – từ cái nhìn bảo thủ sang sự tiếp nhận mở rộng, từ định kiến sang sáng tạo, và từ vị kỷ sang vị tha.

Hoằng pháp trong thời đại này vừa là truyền đạt những lời dạy của Thế Tôn, vừa là sự hiện thực hóa những lời dạy ấy trong từng bối cảnh mới. Nếu AI được nhận thức như một phương tiện, thì đó chính là chiếc bè đưa con người qua dòng sông mê chấp. Nhưng nếu không tỉnh thức, nó cũng có thể trở thành cơn lũ cuốn trôi cả người và bè. Chính vì vậy, các bậc Thầy, và Cư sĩ cần không ngừng tu tập, không ngừng chiêm nghiệm và luôn giữ chánh niệm trong từng bước chân hoằng pháp. Giống như ánh trăng không rời xa mặt nước, giáo pháp của Đức Phật cũng phải hòa nhập vào dòng chảy tri thức thời đại mà vẫn giữ được sự thanh tịnh và sáng suốt của mình.

Trong thời đại này, AI mở ra những cơ hội mà trước đây chỉ nằm trong giấc mơ của những nhà truyền giáo. Từ việc dịch thuật kinh điển đa ngôn ngữ trong thời gian ngắn, đến khả năng cá nhân hóa giáo pháp cho từng con người, AI trở thành cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giữa truyền thống và hiện đại. Nhưng như Đức Phật đã dạy, mọi công cụ (nghệ) đều chỉ là phương tiện, không phải cứu cánh. Giác ngộ không đến từ những thuật toán mà từ sự trải nghiệm trực tiếp, sự thực hành miên mật và sự chuyển hóa tự thân. AI, dù hoàn hảo đến đâu, cũng không thể thay thế được hơi ấm của một trái tim từ bi hay ánh sáng của một trí tuệ tự tại.

Giữa dòng chảy tri thức không biên giới, gìn giữ bản sắc Phật giáo không có nghĩa là khép kín mình trong những khuôn mẫu cũ kỹ. Trái lại, bản sắc chỉ thực sự được bảo tồn khi nó được làm mới trong ánh sáng của thời đại. Giống như một chiếc đèn cần dầu để tiếp tục cháy, bản sắc cũng cần sự đổi mới để trở thành ánh sáng dẫn đường. Và đó chính là bài học mà AI có thể mang lại – một bài học về sự kết nối, về sự cộng hưởng giữa truyền thống và hiện đại, giữa cá nhân và toàn thể, giữa trí tuệ và lòng từ bi.

Tuy nhiên, AI không bao giờ là lời hứa hẹn. Nó đặt ra những câu hỏi mang tính triết học sâu xa về bản chất của trí tuệ, của sự tự nhận thức và của lòng nhân ái. Nó buộc chúng ta phải tự vấn: Làm thế nào để không đánh mất tính nhân văn trong một thế giới ngày càng số hóa? Làm thế nào để đảm bảo rằng công nghệ dù tiên tiến đến đâu, vẫn phục vụ con người thay vì thống trị con người? Những câu hỏi ấy không dành riêng cho các nhà khoa học mà là lời kêu gọi tỉnh thức đối với những người đang giữ vai trò hoằng pháp.

Trong ánh sáng của duyên khởi, chúng ta nhìn thấy mọi sự vật hiện tượng đều liên kết chặt chẽ với nhau. Không có AI, không có công nghệ, cũng không có hoằng pháp nào đứng ngoài quy luật ấy. Mỗi bước tiến của AI là một bước mở rộng của tri thức nhân loại, nhưng đồng thời cũng là cơ hội để Phật giáo thể hiện vai trò của mình trong việc hướng dẫn và soi sáng con đường mà nhân loại đang đi. Từ bi và trí tuệ không phải là sản phẩm của công nghệ, nhưng có thể được lan tỏa và thực hành sâu rộng hơn nhờ vào công nghệ hiện đại.

Hoằng pháp trong thời đại AI bấy giờ vừa là sự thích nghi, vừa là sự khai sáng. Nó đòi hỏi các bậc Thầy và Cư sĩ đóng vai trò hoằng pháp phải vượt qua giới hạn của mình – giới hạn về tư duy, về kiến thức, và cả về cách nhìn nhận thế giới. Nhưng vượt qua không có nghĩa là đánh mất; hòa nhập không có nghĩa là hòa tan. Giống như giọt nước hòa vào biển cả mà vẫn giữ được bản chất của mình, hoằng pháp trong thời đại mới cần là sự kết hợp hài hòa giữa bản sắc và hội nhập, giữa truyền thống và đổi mới.

Cuối cùng, AI, như bất kỳ hiện tượng nào trong dòng chảy duyên khởi, là một cơ hội để chúng ta thực hành chánh niệm và sống trọn vẹn với tinh thần từ bi, trí tuệ. Đừng nhìn nó như một mối đe dọa hay một đối thủ, mà hãy coi nó như một phần của hành trình giác ngộ – một phần của sự tổng hòa trong cõi nhân duyên vô tận. Và chỉ khi chúng ta tỉnh thức trong từng bước đi, AI mới thực sự trở thành nhân duyên thiện lành, góp phần đưa giáo pháp của Đức Phật lan tỏa khắp muôn nơi.

“Dòng sông vẫn chảy, nhưng ánh trăng trên mặt nước mãi mãi thanh tịnh. Trong dòng chảy tri thức nhân loại, từ bi và trí tuệ là ánh sáng soi đường vượt qua mọi giới hạn.”

Phật lịch 2568
Ngày 13 tháng 1 năm 2024

Tuệ Năng