Có người viết để được sống. Viên Linh viết để sống sót. Và sống mãi, theo kiểu nghiêng đầu uống một giọt mưa ngược chiều lịch sử. Nửa thế kỷ trôi qua như một cơn gió rát mặt – người Việt lưu vong đứng lặng trước gương mặt mình giữa California. Gió thổi, cát bay, Viên Linh đã đi – nhưng lời ông để lại tấm bản đồ thêu bằng mực máu, đắp bằng cát hoang.

“Thủy Mộ Quan” –cái tên vừa là cánh cổng, vừa là lời cảnh tỉnh. Đứng nơi ấy, kẻ sống nhìn người chết bằng con mắt mở to hoảng loạn; và người chết, không hiểu vì sao, cứ mỉm cười như đã biết hết mọi chuyện. Ôi! Có ai đó đã nói: thơ Viên Linh như điếu thuốc hút dở, cháy nửa chừng là tắt, nhưng mùi khói thì ám vào da người, cả kiếp.

Đọc thơ ông, không phải để tìm ý. Ý đã mất hút từ trang đầu. Ta chỉ còn tiếng thở – một cách thở dài mỏng như tiếng ve rụng xác trong lòng phố vắng. “Thủy Mộ Quan” không những là nơi vọng tưởng về một nghĩa trang của biển, mà là lời kể lể của những linh hồn chưa kịp siêu sinh, mắc kẹt giữa một Sài Gòn không còn tiếng rao, và một Little Saigon chỉ còn lời mắng nhau bằng tiếng Việt.

Viên Linh không làm thơ như một nhà tu hành. Ông làm thơ như kẻ vừa trốn khỏi trại điên, cười rũ rượi giữa đám đông nghiêm trang. Mỗi chữ trong ông là một khối u – đau mà không chịu mổ. Ông bỡn cợt chữ nghĩa như đùa với dây điện cao thế. Và kỳ lạ, ông sống sót. Chúng ta thì không chắc.

Nửa thế kỷ lưu vong — và chúng ta vẫn còn đếm. Người Việt đi khỏi đất, nhưng đất chưa chắc đi khỏi người. Viên Linh là chứng tích của điều ấy. Ông không về, nhưng ông không mất. Ông ẩn vào bóng tối của ngôn từ, để từng câu thơ cất tiếng.

Chân nhang bụi mọc ta thờ một ta”
(Hóa thân, Bán thân)

Hay,

Điệu ru phố nghiệp xe dàn bến không”
(Hóa thân, Kinh cầu nguyện)

Một con tàu. Một mảnh hồn. Một giấc mơ không có bến. Câu thơ không khóc, không cười – mà chỉ lặng. Lặng như trăng mọc trên nghĩa địa không tên.

Viên Linh đâu cần hậu thế dựng tượng? Nhưng có lẽ Ông chỉ mong có người hiểu được: một thời, có kẻ đã sống hết mình bằng thơ, chết hết lòng cho chữ. Và chữ ấy – có thể không cứu được ai – nhưng đủ để khắc một dấu trên da thịt thế hệ. Đau, nhưng thật.

Thủy Mộ Quan không phải là nơi dừng lại. Nó là nơi bắt đầu. Cho ai còn đủ can đảm mà hỏi: ta là ai – giữa tiếng sóng gọi hồn không dứt.

50 năm, câu thơ làm dấu chỗ người nằm!!!

Giỗ Chú Viên Linh