(Nội dung bên dưới tổng hợp từ Thầy Tuệ Sỹ & Thầy Đạo Sinh)

Tu giới không phải là sự gò ép hay cấm đoán, mà là cách nâng cao phẩm cách và giá trị nội tại của con người. Chữ “giới” trong tiếng Phạn là śīla, nghĩa là phẩm hạnh cao quý, nền tảng giúp xây dựng đời sống thánh thiện. Người học Phật, nếu chỉ học thiền mà không học giới, dễ rơi vào sai lầm mà không biết cách quay lại. Tu giới chính là làm cho phẩm cách mỗi ngày càng thanh cao, để xứng đáng với danh xưng “người Phật tử”. Phẩm cách ấy là sự tự trọng, giữ mình sao cho không ai có thể khinh thường. Nhưng là phàm phu, con người không tránh khỏi những lúc thân, khẩu, ý mất kiểm soát. Giới vì thế là hàng rào phòng hộ, bảo vệ chúng ta khỏi những lỗi lầm.

Hành giả thọ trì giới pháp thường bao gồm hai loại: (1) Trọng giới như sát-đạo-dâm-vọng; (2) Khinh giới là các giới còn lại. Có nhiều khinh giới là phái sinh từ giới gốc, chỉ cần giữ một giới cẩn mật, tự nhiên các giới khác cũng được giữ theo. Ví như giới “chỉ ăn đồ trong bình bát”, nếu giữ trọn giới này, sẽ tránh được việc phạm giới “ăn phi thời” hay “ăn ngoài bình bát”. Bởi tỳ kheo chỉ được khất thực vào buổi sáng, thức ăn phải để trong bình bát. Sau ngọ không được phép khất thực, nên nếu buổi chiều có thức ăn, hoặc đã cất giấu từ sáng, hoặc lấy trộm của người khác. Nếu bình bát trống không, làm sao có thức ăn? Sự việc rành rành, không thể chối cãi. Chỉ cần giữ giới này, các giới khác tự nhiên không phạm. Điều tưởng đơn giản nhưng hiệu dụng lớn lao.

Khi thọ giới, các giới điều dần khắc sâu vào ý thức và tiềm thức, tạo thành năng lực phòng hộ. Trước hết, năng lực ấy giúp giữ thân và khẩu, ngăn ngừa những hành động làm tổn hại chính mình và người khác. Giữ thân là không làm hại bất cứ ai, từ sinh mạng đến tài sản, từ danh dự đến nhân phẩm. Giữ khẩu là không dùng lời nói khiến người khác tổn thương hay mất thể diện. Cái hay của giới là khi đã thọ trì, giới điều ấy thấm sâu vào tâm, trở thành phản xạ tự nhiên. Khi đối diện với cơn giận, nếu không có giới, ta dễ buông lời nặng nề. Nhưng khi đã có giới, ý thức sẽ nhắc nhở rằng không nên làm tổn thương người khác. Đây chính là sự chuyển hóa nội tâm nhờ vào học giới.

Thọ giới không phải là sự hoàn hảo ngay từ đầu. Người thọ năm giới được gọi là người học năm học xứ, nghĩa là học tập và sửa mình từng bước. Có thể người thọ giới lúc đầu còn nhiều lỗi lầm hơn người không thọ giới, nhưng nhờ nỗ lực học tập, họ chắc chắn sẽ ngày càng hoàn thiện phẩm hạnh. Người không thọ giới, dù hiền lành như nai, như thằn lằn rắn mối, vẫn mãi là nai, là rắn mối, không thể tiến hóa về phẩm cách. Người thọ giới tuy còn vụng về, nhưng nhờ học tập, từng bước vượt qua những thói quen cũ để vươn lên thành người cao thượng.

Điểm khác biệt lớn nhất giữa người thọ giới và người không thọ giới là ý chí chuyển hóa và năng lực tự cải tạo. Thọ giới là gieo một lời nguyện vào sâu trong tâm, trở thành sức mạnh giúp ta vượt qua chính mình, sửa chữa lầm lỗi, hoàn thiện phẩm cách. Khi giới trở thành một phần của nội tâm, ta không còn cảm giác bị ràng buộc, mà mỗi giới điều là bước chân vững chắc trên con đường dẫn đến tự do chân thật. Giữ giới là giữ lấy phẩm cách, là bảo vệ chính mình khỏi những lỗi lầm và nuôi dưỡng sự tự do để sống một đời thanh cao, an lành và hạnh phúc.