Thông Điệp, khi đọc qua tưởng chỉ là lời chúc đầu năm, nhưng lúc ta lắng lòng chiêm nghiệm, lại là bản trường ca của một dân tộc đứng trước lằn ranh sinh tử. Có những lời nói, mới nghe tưởng chỉ là lời đạo từ của bậc Tăng Thống giữa buổi giao thời, nhưng khi trái tim chạm đến từng chữ, mới hiểu đây là thông điệp từ cội nguồn lịch sử, là tiếng vọng từ bản thể tâm linh của cả một giống nòi đã từng rướm máu trong chia lìa và khổ lụy.

Thông điệp “Ý Thức Về Nguồn” của Đại Lão Hòa Thượng Thích Tịnh Khiết, Đệ Nhất Tăng Thống Giáo Hội Phật Giáo Việt Nam Thống Nhất, vào Xuân Tân Hợi 1971, vốn là một văn kiện Phật giáo, nhưng đồng thời là một lời tuyên bố hùng hồn, mang tính khế cơ và khế lý, giữa thời khắc lịch sử tang thương khi máu vẫn chưa ngưng chảy trên thân thể Việt Nam.

Giữa tiếng súng bom rền rĩ, giữa những ý hệ đối đầu, giữa hai bờ chiến tuyến và lòng người nứt rạn, Thông điệp ấy đã vang lên như một hồi chuông tỉnh thức. Không mang theo ngôn ngữ của thù hận, không chất chứa khí vị chính trị, mà từ tốn, thiết tha, đượm nhuần tinh thần đại từ đại bi của Phật giáo và nỗi đau thẳm sâu của một bậc chân tu trước vận nước suy vong.

“Ý Thức Về Nguồn” – Lời thức tỉnh của một dân tộc ly tán

Cốt lõi của Thông điệp không nằm ở những luận điểm cao siêu, mà chính là sự giản dị đến tận đáy tâm hồn: “Quả tình chúng ta đã xa nguồn gốc tổ tiên.”

Một câu nói như vết cứa vào tận gốc rễ hồn Việt. Nửa thế kỷ sau, đọc lại, ta bàng hoàng nhận ra vết thương ấy chưa từng lành. Trong vòng xoáy của hận thù ý thức hệ, người Việt từng xem nhau như kẻ thù, từng nhân danh “cứu nước” để hủy hoại nhau, từng nghĩ mình yêu nước khi đang bị dẫn dụ bởi bàn tay của những thế lực bên ngoài.

Hòa thượng không dùng chữ “giặc”, không gọi ai là “thù địch”. Ngài chỉ hỏi nhẹ nhàng: “Hỏi đến bao giờ chúng ta mới thật tỉnh thức?”

Hỏi tức đã trả lời: chỉ khi ta biết về nguồn, nghĩa là trở về với căn cốt dân tộc – nơi không có chỗ cho sự phục tùng mù quáng, không có lòng thù hận cấy cày từ những giáo điều ngoại lai, mà chỉ có tình thương, sự cảm thông và tinh thần tự chủ.

Tinh thần Hòa giải – Khả năng kham nhẫn lớn lao của Phật giáo Việt Nam

Trong khi cả hai phía của cuộc chiến đều nhân danh chính nghĩa, Phật giáo – qua hình ảnh của GHPGVNTN và Đức Tăng Thống – chọn im lặng mà không buông xuôi, lên tiếng mà không kích động. Đó là tinh thần kham nhẫn vô úy, là năng lực hóa giải thay vì đối đầu, là sự chọn lựa từ bi và trí tuệ thay cho thù hận và u mê.

“Có thiện chí là điều hay. Nhưng có thiện chí mà kém sáng suốt thì đôi khi lại là một tai họa lớn” – Câu nói ấy không chỉ là lời khuyên luân lý mà là một cảnh báo lịch sử. Phật giáo, qua bao biến thiên, đã học được cách kiên nhẫn trước vô minh, tha thứ cho người lầm đường, và ôm lấy cả dân tộc bằng hồn đạo từ bi.

Đó chính là cái lớn của đạo Phật Việt Nam – không phải nơi giáo lý, mà nơi tư cách đạo hạnh của hàng Tôn túc. Các Thầy không cần nắm quyền, nhưng luôn đứng ở vị trí đạo lộ, khai mở đường về nhân bản và hòa bình.

Ý hệ, chiến tranh và bóng ma của chủ nghĩa nhân vị

Thông điệp “Ý thức về nguồn” được công bố đúng thời kỳ mà các luồng tư tưởng phương Tây như chủ nghĩa hiện sinh, nhân vị, phát triển cá nhân… bắt đầu cắm rễ vào đời sống chính trị và văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên, như lời Hòa thượng nhắc nhở, chính những tư tưởng ấy – khi bị hiểu sai hoặc áp dụng lệch hướng – lại trở thành công cụ tiếp tay cho bạo lực và ly tán.

Ngày nay, thế giới vẫn chưa dứt khỏi những “ý hệ chủ thuyết và thế lực vật chất vô minh”. Từ Ukraina đến Gaza, từ Myanmar đến Đài Loan – chiến tranh vẫn được biện minh bằng “chính nghĩa” của các chủ thuyết nhân danh con người. Nhưng như Hòa thượng đã viết, “có thiện chí mà kém sáng suốt thì đôi khi lại là tai họa lớn”.

Về Nguồn – Không phải quay lưng, mà là bước tới với cội rễ

Thông điệp “Về Nguồn” không có nghĩa là quay lưng với hiện đại. Trái lại, đó là một hành trình nội tâm để đi tới tương lai mà không đánh mất bản sắc. Khi Hòa thượng nhắc đến các triều đại Đinh – Lê – Lý – Trần là nhắc đến một lịch sử tự chủ – không nô lệ chính trị, không bị đồng hóa văn hóa, và càng không rơi vào ảo tưởng đại ngôn.

Về Nguồn, chính là tìm lại sức mạnh tâm linh, lòng nhân hậu, sự tỉnh thức và tinh thần bất khuất – đó là hành trang không thể thiếu nếu dân tộc Việt muốn thật sự bước vào thiên niên kỷ mới với tư cách của một dân tộc “văn minh, tự chủ, từ bi, trí tuệ”.

Hòa bình nhất quán – Con đường duy nhất Phật giáo Việt Nam lựa chọn

Nếu phải nói ngắn gọn, thì Phật giáo Việt Nam chọn con đường Hòa Bình Nhất Quán, không vì yếu mềm mà vì hiểu rõ hận thù không thể diệt hận thù. Qua lời dạy của Đại Lão Hòa Thượng Thích Tịnh Khiết, ta thấy được một thái độ sống chánh niệm, một niềm tin vào lòng người, một cái nhìn xuyên qua lịch sử để thấy được ánh sáng từ bi từ nơi căn bản.

Hòa bình ấy không phải chỉ là một mục tiêu, mà còn là một phương tiện. Không phải là thứ hòa bình dựa trên thương lượng quyền lực, mà là hòa bình khởi từ nội tâm thanh tịnh – như lời mở đầu: “Trước bàn thờ Phật, và khởi từ lòng người thanh tịnh trong cảnh đầu xuân…”

Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua. Thế giới đã thay đổi. Việt Nam đã bước vào những hình thái chính trị mới. Nhưng Thông điệp “Ý Thức Về Nguồn” vẫn còn nguyên tính hiện thực, vẫn nhức nhối câu hỏi: “Hỏi đến bao giờ chúng ta mới thật tỉnh thức?”

Tỉnh thức ấy, không ai ban cho. Chỉ khi mỗi người con Việt hiểu rằng mình phải tự quay về với ánh sáng trong tâm, mới có thể góp mặt trên hành trình chung của dân tộc – hành trình không chỉ về phía trước, mà còn phải đi thật sâu vào cội nguồn của chính mình.

Nam mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật

Vô Trụ Xứ Am,
Phật Lịch 2569, Ngày 15 tháng Tư, 2025
Huệ Đan