Có những trang sử được viết bằng gươm giáo, bằng máu và nước mắt. Nhưng cũng có những khoảnh khắc nhiệm màu, nơi lịch sử âm thầm chuyển mình – không có tiếng trống, tiếng chiêng, mà bởi sự im lặng của một trái tim biết tha thứ.

Lặng lẽ, không kèn trống, không chiếu chỉ công bố, và một tờ chiếu tâu cho đốt đi dưới thời Trần Nhân Tông đã trở thành biểu tượng rực rỡ nhất cho lòng bao dung của một dân tộc từng oằn mình trong khói lửa chiến chinh. Người đời quen nhớ công tích ba lần đánh bại giặc Nguyên, nhưng lại dễ quên rằng, chiến công lớn nhất của nhà Trần là thắng được chính lòng người sau cuộc chiến.

Trong khoảnh khắc lịch sử ấy, vua Trần Nhân Tông – người từng cởi áo giáp để khoác cà sa – đã nhìn những chiếu tâu kể tội quan thần không bằng con mắt của kẻ thắng trận, mà bằng ánh nhìn thấu thị của một hành giả đã thắp đuốc trong tim mình. Ông không mượn máu để tô điểm ngai vàng, không dùng danh phận chính nghĩa để thanh trừng người thua cuộc. Trái lại, ông đốt chiếu như đốt một tờ giấy oan khiên, như hóa tro một đoạn quá khứ đẫm hiềm nghi, để từ đó, đất nước được bước sang một trang khác – nơi những người thất cơ cũng có thể được trở về làm quốc dân tốt.

Đốt chiếu – tức là gói trọn lửa hận vào lòng bàn tay, rồi thổi tan bằng một làn khói nhân từ. Một cử chỉ tưởng như nhỏ bé, nhưng lại đủ sức làm lắng lòng cả một dân tộc đang ngổn ngang giằng xé. Một hành động không ghi trong sử triều đình, nhưng khắc đậm trong sử đạo làm người.

Trên sân khấu lịch sử thế giới, hành vi ấy như một tiếng vọng xa xôi đồng điệu với Gandhi ngồi kiên định giữa những trận đòn thù mà vẫn không đánh trả, hay Mandela sau 27 năm lao tù vẫn mỉm cười bắt tay cựu thù. Họ đều hiểu rằng: hòa bình không sinh ra từ máu, mà từ lòng can đảm chịu buông xả. Trần Nhân Tông cũng đã buông gươm – không phải vì ông yếu mềm, mà vì ông đủ mạnh để không cần trảm ai thêm nữa.

Chúng ta thường tôn vinh những anh hùng biết cầm kiếm. Nhưng lịch sử sẽ cúi đầu trước những minh quân biết hạ gươm giáo, và hơn thế – biết thiền định trước vết thương dân tộc, biết dùng lòng từ để hàn gắn những vết nứt từ quá khứ.

Ngọn lửa đốt tấu văn năm xưa không những đã thiêu hủy tên tuổi những ai bị cuốn theo thời cuộc – nó còn sưởi ấm lại tinh thần của một đất nước vừa đi qua bão lửa. Từ đống tro tàn đó, mọc lên những mùa lúa mới, những mái nhà mới, và – quan trọng hơn hết – một tâm thức mới: biết nhìn nhau như đồng bào, chứ không là thù nghịch.

Thời gian có thể xóa mờ dấu tích một trận đánh, nhưng không thể xóa được ánh sáng từ một tấm lòng biết mở rộng như trời xuân. Trần Nhân Tông không những là một vị vua – mà là một vì sao soi đường cho chúng ta giữa những đêm dài chia rẽ.

Vô Trụ Xứ Am, Phật lịch 2569 | 24.04.2025

Huệ Đan