Phật giáo vốn khai thị một chân lý vượt thời gian: “Sắc tức thị Không, Không tức thị Sắc; thọ, tưởng, hành, thức diệc phục như thị.” Đây không phải chỉ là lời tuyên ngôn triết lý trong Bát Nhã Tâm Kinh, mà chính là con mắt thấy xuyên suốt bản thể vạn pháp. Sắc là hình tướng, là y phục, là nghi lễ, là mọi biểu hiện bên ngoài của cuộc sống. Không là bản thể tịch lặng, không có tự tính, không cố chấp, không kẹt trong đối đãi. Khi hiểu đúng, thì Sắc chính là phương tiện đưa người trở về Không, mà Không chính là chỗ soi sáng để Sắc không trở thành ngăn ngại. Nhưng khi Sắc bị hiểu sai, bị lạm dụng, bị chấp trước, thì Sắc chẳng còn là cửa ngõ đi vào Không nữa, mà trở thành chướng ngại, thành phô trương, thành nguồn gốc cho tham đắm.

Ngày nay, sinh hoạt trong cửa Phật, dù ở quốc nội hay hải ngoại, đang đứng trước một nghịch lý. Một mặt, Phật tử đến chùa với tâm thành cầu học, cầu tu, cầu thanh tịnh. Nhưng mặt khác, hình thức ngày càng được đẩy lên cao độ, thậm chí trở thành đối tượng chú ý chính. Không ít đạo tràng, từ những buổi lễ trọng thể cho đến những ngày sinh hoạt thường nhật, đã pha tạp màu sắc, trang trí cầu kỳ, y phục biến dạng khỏi gốc truyền thống. Phật tử mặc áo tràng lam hay nâu vốn dĩ biểu trưng cho sự giản dị, thì nay lại thêm thắt dây ruy băng, vòng đeo, phù hiệu màu mè. Có người bước vào chùa với nhiều lớp áo quần sặc sỡ. Và từ chỗ y phục, trang sức, hình thức như thế, tâm thức cũng dễ dàng bị cuốn theo sự so đo, đối chiếu, hiếu kỳ.

Trong Phật pháp, phương tiện là điều không thể thiếu. Đức Phật thuyết pháp trong 45 năm không rời phương tiện, bởi chúng sinh căn cơ sai khác, không thể lấy một pháp mà độ hết thảy. Nhưng phương tiện nào cũng phải đúng nghĩa phương tiện. Phương tiện chỉ có giá trị khi nó đưa con người trở lại bản tâm thanh tịnh, đưa chúng sanh trở về cõi Phật thanh tịnh. Nếu một phương tiện gợi niệm tham đắm, phô trương, khởi tâm phân biệt, thì phương tiện ấy không còn là phương tiện giải thoát nữa, mà trở thành chướng ngại. Một ruy băng, một chuỗi hạt, một chiếc áo lộng lẫy… nếu giúp người nhớ Phật, giữ niệm, quay về tỉnh giác, thì đó là trợ duyên. Nhưng nếu để khoe khoang, để phân biệt, để tạo ấn tượng hình thức, thì chính nó trở thành sợi dây trói buộc.

Thanh tịnh tâm, thanh tịnh tướng – đó chính là lý tưởng căn bản trong nếp sống Phật giáo. Y báo và chánh báo vốn không rời nhau. Khi tâm thanh tịnh, thì hình tướng biểu hiện ra cũng thanh tịnh. Chiếc áo tràng giản dị chính là tiếng nói âm thầm nhưng mạnh mẽ của truyền thống bước vào cửa Phật là bước ra khỏi phồn hoa thế tục, bỏ lại sau lưng những lớp vỏ hư danh để trở thành một hành giả thuần thành. Hình tướng thanh tịnh ấy giúp nâng đỡ tâm người, để tâm không còn bị dao động bởi sắc, thinh, hương, vị, xúc, pháp. Nhưng khi áo tràng bị thay thế  cho sàn diễn với đủ loại biến tấu, thì nó mất đi ý nghĩa thiêng liêng, biến thành một món trang phục xã hội. Và từ đó, Phật tử đánh mất cơ hội sống lại với bản thể giản dị của chính mình.

Điều đáng nói là, sự pha tạp hình thức không chỉ dừng ở y phục hay trang sức. Nó còn lan sang cả nghi thức, nghi lễ, cách tổ chức sinh hoạt. Có những buổi lễ bị biến thành hội diễn, chùa trở thành nơi “trình diễn” thay vì nơi tu tập. Đèn màu, âm thanh, phông màn rực rỡ, đôi khi lấn át cả hương khói và tiếng chuông mõ. Tất cả những điều ấy, xét cho cùng, đều xuất phát từ tâm thức tham sắc, tham tướng, mong muốn gây ấn tượng. Nhưng cái ấn tượng mà Phật giáo cần gieo vào lòng người không phải là sự lộng lẫy của hình thức, mà là sự an tịnh, hiền hòa, thanh khiết của đạo vị.

Tha thiết mà nói, Phật giáo không hề bài bác hình thức. Đức Phật từng dùng hoa sen, dùng ánh sáng, dùng vô số hình ảnh để gợi mở tâm người. Các bậc Tổ sư qua bao thế hệ cũng đã xây dựng chùa tháp, tổ chức lễ hội, soạn nghi thức. Nhưng tất cả đều hướng về một điểm: dẫn tâm con người trở lại với giác ngộ, giải thoát. Hình thức, nếu giữ đúng tinh thần này, sẽ trở thành phương tiện tuyệt hảo. Nhưng khi hình thức bị tách lìa khỏi cốt lõi, nó chỉ còn là vỏ rỗng. Và vỏ rỗng ấy, thay vì đưa người về Phật quốc, lại dẫn người xa lìa Phật tâm.

Do vậy, xin kêu gọi trở về thanh tịnh không phải là phủ nhận phương tiện, mà là trả lại cho phương tiện đúng nghĩa của nó. Trở về với sự giản dị, không phải để bài bác cái đẹp, mà để tìm lại cái đẹp chân thật: cái đẹp của tâm hồn. Một đạo tràng sẽ trở nên trang nghiêm không phải vì có nhiều màu sắc rực rỡ, mà vì những người ngồi trong đó có tâm khiêm cung, có ánh mắt hiền hòa, có hơi thở an lành. Một Phật tử trở nên đẹp không phải vì áo quần lộng lẫy, mà vì từ phong thái, lời nói, cho đến hành động, đều thấm nhuần chất liệu từ bi và trí tuệ.

Mỗi lần bước chân vào chùa, xin hãy tự hỏi chúng ta muốn đem vào đây cái gì? Nếu đem vào đây những trang sức, những màu sắc, những tân toan thiệt hơn, thì ta đang đem theo gánh nặng thế tục. Nhưng nếu đem vào đây một tấm lòng nhẹ nhàng, một nụ cười chan hòa, một tâm hồn tĩnh lặng, thì ta đang bước vào Phật quốc. Phật quốc không ở đâu xa. Ngay nơi đạo tràng này, ngay trong tâm niệm này. Phật quốc có mặt khi tâm và tướng cùng thanh tịnh.

Cho nên, cái đẹp đích thực trong cửa Phật không phải là sự rực rỡ của hình thức, mà là ánh sáng của tâm từ bi, trí tuệ. Chính ánh sáng ấy mới đưa con người vượt khỏi khổ đau, trở về với quê hương thanh tịnh – nơi Sắc và Không chưa từng rời nhau. Và đó cũng là lời nhắc nhở muôn đời của Phật giáo cho hàng hậu học – hãy sống giản dị, thanh tịnh, khiêm cung; bởi chỉ như thế, chúng ta mới thật sự bước đi trên con đường giác ngộ.

Phật lịch 2569 – Ẩn tự, 03.010.2025

LÔI AM