Trong thời đại toàn cầu hóa ngày nay, Việt Nam đang đối diện với nhiều thách thức lớn, không chỉ trong lĩnh vực chính trị mà còn ở mặt xã hội và văn hóa. Chuyến thăm của Chủ tịch nước Tô Lâm đến Mỹ vào năm 2024 đã làm dấy lên những câu hỏi quan trọng về hướng đi chính trị của đất nước và vai trò của tầng lớp trí thức trong việc định hình tương lai của Việt Nam. Những lo ngại về việc Việt Nam liệu có thực sự tiến tới một quốc gia dân chủ, nhân quyền và phát triển hay không trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh này, chúng ta không chỉ nên tập trung vào việc nhận định tầm quan trọng của giới trí thức mà còn nhấn mạnh rằng, không có một sự thay đổi lớn nào có thể thành công nếu thiếu sự tổng lực của toàn dân, cả trong và ngoài nước.

Tầng lớp trí thức Việt Nam từ lâu đã được xem là những người có khả năng dẫn dắt và định hướng tư tưởng cho xã hội. Tuy nhiên, ở nhiều giai đoạn lịch sử, trí thức Việt Nam lại trở nên “xoay như đèn cù” trước những sự kiện chính trị lớn, như chuyến đi của Tô Lâm. Một mặt, trí thức nhận ra trách nhiệm của mình trong việc phê phán những quyết định chính trị không hợp lý. Mặt khác, lại bị kẹt giữa nỗi sợ bị chèn ép và áp lực từ những thế lực  hà khắc, bảo thủ.

Làm thế nào để giới trí thức thoát khỏi sự xoay vần này? Câu trả lời không phải nằm ở việc chúng ta chỉ trích một cách hời hợt hay kêu gọi thay đổi một cách chung chung, mà ở khả năng đứng vững trên lập trường dân chủ, nhân quyền và sự phát triển vững bền. Trí thức cần phải có lòng dũng cảm để nói lên sự thật, để phản ánh sự bất công và không ngừng tìm kiếm các giải pháp cụ thể cho những vấn đề xã hội.

Nhưng không chỉ có trí thức, mà toàn dân trong lẫn ngoài nước phải cùng nhau đồng lòng để đạt được sự thay đổi thực sự. Sự thay đổi không thể chỉ là cuộc chiến của vài nhà tư tưởng, mà cần sự tham gia của cả cộng đồng người Việt trong và ngoài nước. Chỉ khi có sự tổng lực của toàn dân, những ý tưởng của giới trí thức mới có thể biến thành hành động thực tiễn và tạo ra sự chuyển mình đáng kể cho đất nước.

Điển hình, những phong trào đòi quyền tự do ngôn luận, tự do tôn giáo và tự do hội họp tại Việt Nam trong những năm gần đây đã thể hiện sự dấn thân không ngừng của nhiều tầng lớp trong xã hội. Tuy nhiên, những nỗ lực này vẫn còn nhỏ lẻ và chưa đủ mạnh mẽ để tạo nên thay đổi lớn. Để có một bước ngoặt thật sự, cần có sự kết hợp giữa trí thức và quần chúng nhân dân.

Việt Nam đang ở một ngã rẽ. Hoặc là đất nước tiếp tục duy trì một hệ thống chính trị bảo thủ, thiếu dân chủ, hoặc tiến tới một tương lai mới, nơi nhân quyền và tự do được coi trọng và sự phát triển không chỉ dừng lại ở mặt kinh tế mà còn ở cả những giá trị xã hội. Chuyến đi của Tô Lâm đến Mỹ chỉ là một phần nhỏ trong bức tranh lớn hơn, nhưng nó nhắc nhở chúng ta rằng, để đất nước thực sự phát triển, cần phải có sự thay đổi toàn diện từ gốc rễ.

Để đạt được điều này, cần có những giải pháp cụ thể:

• Xây dựng một hệ thống giáo dục dân chủ và nhân quyền: Hệ thống giáo dục không chỉ đơn thuần là phương tiện để đào tạo nhân lực, mà còn là nền tảng để hình thành tư duy tự do, độc lập và trách nhiệm xã hội. Hệ thống giáo dục hiện nay của Việt Nam cần phải được cải cách mạnh mẽ để không chỉ tập trung vào kiến thức khoa học kỹ thuật, mà còn chú trọng tới tư duy phản biện, nhân quyền và dân chủ.
• Khuyến khích sự tham gia của giới trẻ: Giới trẻ là lực lượng tương lai của đất nước và việc khuyến khích họ tham gia vào các phong trào dân chủ là cần thiết. Những chương trình đào tạo về lãnh đạo, quản trị và kỹ năng công dân cần được khai triển rộng rãi để giới trẻ Việt Nam hiểu rõ vai trò của họ trong việc xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.
• Tăng cường sự hợp tác giữa trong và ngoài nước: Người Việt ở nước ngoài có thể đóng góp nhiều cho sự phát triển của quê hương, không chỉ ở mặt tài chính mà còn cả những kinh nghiệm về quản trị, kinh tế và chính trị. Sự kết nối giữa người Việt trong nước và cộng đồng hải ngoại sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp để thúc đẩy những thay đổi tích cực.
• Xây dựng nền tảng pháp lý vững chắc: Một trong những điều quan trọng để bảo vệ quyền tự do và nhân quyền là phải có một hệ thống pháp lý vững chắc và minh bạch. Việc cải cách hệ thống pháp luật hiện nay, đặc biệt là trong lĩnh vực tư pháp, cần được đẩy mạnh để bảo đảm mọi người dân đều được sống trong môi trường công bằng và an toàn.

Không thể phủ nhận vai trò của cộng đồng quốc tế trong việc hỗ trợ Việt Nam tiến tới dân chủ. Tuy nhiên, sự giúp đỡ này cần dựa trên nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và không can thiệp sâu vào công việc nội bộ của quốc gia. Các tổ chức quốc tế và các nước bang giao có thể cung cấp hỗ trợ về mặt kỹ thuật, cố vấn và tài chính, nhưng chính người Việt Nam phải là người quyết định hướng đi của đất nước mình.

Những cái bắt tay với Tổng thống Ukraine hay các phát biểu hoa mỹ tại những sự kiện ngoại giao gần đây, chỉ dừng lại ở mức biểu tượng ngoại giao hơn là thể hiện sự thay đổi thực chất. Hình ảnh và ngôn từ có thể tạo ra vẻ ngoài hào nhoáng, thu hút sự chú ý quốc tế, nhưng không phản ánh được sự chuyển biến căn bản trong hệ thống chính trị hay những vấn đề lớn lao mà Việt Nam cần phải thực hiện. Nhiều nhà quan sát cho rằng đây chỉ là những khẩu hiệu trống rỗng, nhằm thể hiện Việt Nam “đi cùng” thế giới mà không có các bước đi cụ thể hay quyết định mạnh mẽ để cải thiện tình hình nhân quyền, dân chủ và tự do cho người dân trong nước. Sự hoài nghi càng gia tăng khi trí thức và giới quan sát thấy rằng, dù các phát biểu này có gây ấn tượng thế nào, chúng chỉ dừng lại ở mức bề mặt ngoại giao mà không chạm tới những nhu cầu cấp thiết của xã hội.

Tương tự, bài phát biểu của Chủ tịch nước Tô Lâm tại Đại học Columbia và các cuộc gặp gỡ khác cũng không khác biệt. Việc chọn một diễn đàn như Columbia nhằm khẳng định Việt Nam hội nhập quốc tế, nhưng các phát biểu lại chủ yếu xoay quanh phát triển kinh tế và ổn định chính trị mà thiếu cam kết rõ ràng về cải cách dân chủ hay bảo vệ nhân quyền. Điều này khiến nhiều người hoài nghi rằng đây chỉ là chiến thuật ngoại giao nhằm xoa dịu áp lực từ cộng đồng quốc tế về tự do ngôn luận và nhân quyền. Những vấn đề nhức nhối trong nước như đàn áp các nhà hoạt động nhân quyền và kiểm duyệt truyền thông vẫn chưa được thảo luận một cách thẳng thắn.

Điển hình nhất, việc thả tự do cho Trần Huỳnh Duy Thức ngay trong chuyến thăm Mỹ của Tô Lâm có thể coi là một bước đi chiến thuật nhằm giảm bớt áp lực từ phía Hoa Kỳ và quốc tế. Hành động này tạo ra không gian đàm phán thuận lợi hơn cho Việt Nam trong việc thúc đẩy hợp tác kinh tế và an ninh, đặc biệt trong bối cảnh địa chính trị phức tạp với sự gia tăng ảnh hưởng của Trung Quốc. Tuy nhiên, giới quan sát nhận định đây chỉ là biện pháp tạm thời, mang tính trình diễn, không thay thế được những cải cách sâu rộng mà Việt Nam cần thực hiện về pháp lý, chính trị và xã hội. Điều này phản ánh sự hạn chế trong cam kết cải cách thực sự của chính quyền, cho thấy dù có những động thái xoa dịu, sự thay đổi vẫn còn xa vời nếu không có những cải cách mạnh mẽ và thực chất hơn.

Bấy giờ, Việt Nam chỉ có thể trở thành một quốc gia dân chủ, phát triển và tôn trọng nhân quyền chỉ khi có sự đồng lòng từ tất cả các tầng lớp trong xã hội, từ trí thức, giới trẻ, đến quần chúng nhân dân trong và ngoài nước. Chuyến đi của Tô Lâm chỉ là một biểu hiện tạm thời của những biến động chính trị, nhưng tương lai của đất nước nằm trong tay tất cả, và sự thay đổi chỉ có thể xảy ra khi chúng ta dám đối mặt với thách thức và hành động.

Việt Nam không thể mãi đứng trước ngã rẽ. Đã đến lúc chúng ta, những người Việt Nam yêu nước, cùng nhau tạo nên một bước ngoặt cho tương lai, nơi đất nước này không chỉ phát triển về kinh tế mà còn là biểu tượng của dân chủ, nhân quyền và sự đoàn kết toàn dân.

__________________________

Hình: Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm gặp Tổng thống Ukraine, Volodymyr Zelensky | Internet